اصول امنیت زیستی در پرورش طیور صنعتی (قسمت دوم)

 از نظر شرایط داخلی و بهداشتی و ارتباط سازه با طیور نکات زیر باید مورد نظر قرار گیرد:

تأمین فضای لازم

تعیین فضای مناسب برای گله از نظر بهداشتی و اقتصادی بسیار مهم است، زیرا تمرکز بیش از حد مرغ در فضای محدود سبب اشاعه بیماری های مختلف در گله می شود و از طرف دیگر قرار دادن فضای بیش از حد در اختیار مرغان از نظر اقتصادی گران مقرون ‌به صرفه نیست. ازاین رو، پیش‌بینی فضای لازم و مناسب یکی از اصول اساسی ساختمان های پرورش طیور است.

مقدار فضایی که برای نگهداری هر مرغ در مرغداری باید در نظر گرفت بستگی به شرایط محیطی و جغرافیایی، نژاد، سن و نظام نگهداری و پرورش دارد. در آبوهوای گرم باید فضای بیشتری برای مرغان در نظر گرفت. نژادهای سنگین که دارای جثه بزرگ هستند به فضای بیشتری احتیاج دارند. سیستم پرورش نیز در میزان فضای لازم مؤثر است. اگر مرغ ها به طریقه کاملا محبوس نگه داری می شوند باید مقدار فضای سالن بیشتری در اختیار آنها قرار گیرد. باید برای حداقل مقدار فضای مورد استفاده به لحاظ عایق بودن و تهویه پیش‌بینی های لازم صورت گیرد، در غیر این صورت در مرغداری هایی که پیشی بینی های لازم نشده است، باید میزان فضای حداکثری را در اختیار گله های مرغ قرار داد.

معیارهای کلی فضای مورد نیاز برای طیور پرورشی را باید با توجه به کتاب نظام دامداری رعایت کرد. نگاهداشتن تعداد زیادی جوجه یا مرغ در فضای کم و غیر کافی، سبب کاهش رشد و دیر پر درآوردن و نیز بروز عارضه همدیگر خواری )کانی بالیسم( و در مرغهای تخم‌گذار سبب پایین آمدن تولید تخم‌مرغ و افزایش تلفات و به ویژه بیماری های عفونی مسری و اشکالات دیگر می شود. تهویه سالن تهویه در مرغداری از چند نظر حائز اهمیت است:

1. در اختیار گذاردن اکسیژن کافی.
2. خروج گازکربنیک و سایر گازهای مضر تولید شده از سالن.
3. نگه داشتن رطوبت مرغداری در حد مناسب
4. خروج بوی نامطبوع ناشی از تجزیه مدفوع
5. جلوگیری از تراکم میکروارگانیسم ها در فضای داخل سالن ها از طریق جابجایی هوا

باید دانست که متابولیسم در پرندگان بسیار بالاست و از این رو مقدار هوای مورد نیاز آنها در واحد وزن نسبت به حیوانات دیگر زیادتر است. مقدار فضا و هوای مورد نیاز هر پرنده با جریان هوا در مرغداری و همچنین اختلاف حرارت فضای داخلی و خارجی مرغداری بستگی دارد. در یک فضای محدود میزان هوا بستگی به ارتفاع سالن دارد و هرچه سقف بلندتر باشد تهویه و مقدار هوای تنفسی بیشتر می شود.

تهویه از نظر جلوگیری از بیماری های تنفسی بسیار مهم است زیرا نقص تهویه اغلب سبب به وجود آوردن زمینه مساعد برای بیماری های تنفسی و به خصوص نیوکاسل، برونشیت عفونی می شود. بر اساس تحقیقات انجام شده، بزرگترین عامل تلفات در بین طیور، بیماری مزمن تنفسی گزارش شده است و تهویه نامناسب مهم‌ترین عامل مستعد کننده این بیماری، شناسایی شده است. تهویه در زمستان اغلب مشکل‌تر از تابستان است، زیرا تهویه در زمستان سبب سرد شدن سالن ها می شود و این امر اگر به خوبی و با دقت انجام نگیرد باعث تغییر ناگهانی حرارت می شود و خطر بیماری های تنفسی را افزایش می دهد.

تهویه صحیح سبب کم شدن رطوبت نیز می‌گردد، ازاین رو میتوان با تهویه مناسب رطوبت سالن ها را کنترل کرد و همیشه آن را در میزان مناسبی نگه داشت. تهویه در سالن ها به طورکلی به دو صورت انجام می‌گیرد:

1. تهویه طبیعی
2. تهویه مصنوعی یا مکانیکی

 در تهویه طبیعی از پنجره های دیواری، سقفی و امثال آن استفاده می شود. تهویه طبیعی به طرز ساخت ساختمان مرغداری، محل سالن ها از نظر جریان هوا و جهت و طرز قرار گرفتن پنجره ها بستگی دارد. در سالن هایی که تعداد زیادی مرغ نگه داری می شود، تهویه طبیعی کافی نیست و باید از تهویه مصنوعی (مکانیکی) نیز استفاده شود. میزان تهویه مصنوعی در سالن بستگی به تعداد مرغ و وزن آنها و نیز چگونگی قرار گرفتن دستگاه های تهویه دارد. در وهله اول، بهره وری صحیح یک روش تهویه به طور دقیق با ارتفاع سالن ارتباط دارد. سالن هایی که ارتفاع دیواره آنها دو متر یا بیشتر است برای تهویه مناسب هستند. در مورد هواکش های مکانیکی که از طریق جریان برق و مدارات الکتریکی تنظیم می شوند. علاوه بر ارتفاع سقف، محل نصب، اندازه خروجی و مدخل هوا و مسیر هوا نیز نقش مهمی در تهویه خواهد داشت.

تأمین حرارت

یکی از اهداف اصلی جایگاه طیور نگه داشتن حرارت های داخلی سالن در میزان مناسب است. ساختمان سالن ها باید به‌گونه ای باشد که در زمستان گرم و در تابستان خنک باشد و در شرایط کشور ما که اغلب بین حرارت تابستانی و زمستانی تفاوت زیاد است، نگه داشتن درجه حرارت سالن ها در میزان مناسب اغلب تولید اشکال می کند ولی با در نظر گرفتن اصول معماری علمی می توان شرایط مناسب را از نظر حرارت مطلوب برای مرغ ها فراهم کرد.

استاندارد تعیین شده برای حرارت مناسب در روز اول (جوجه های یک روزه) 32-35 درجه سانتی‌گراد است. به مرور که جوجه ها رشد می کنند به مقدار حرارت کمتری احتیاج دارند. ازدیاد و کاهش درجه حرارت هر دو سبب ناراحتی پرنده می شود و گرما بیشتر از برودت بر روی مرغ اثر سوء می‌گذارد. دمای سالن بر روی دستگاه ایمنی پرنده و نیز عوامل بیماری زا تأثیر می‌گذارد و دماهای بسیار پایین می توانند بر روی عملکرد دستگاه ایمنی تأثیر نامطلوب بگذارند و درعین حال باید توجه داشت که قدرت بیماری زایی اکثر میکروارگانیسم ها در دماهای پایین برای مدت طولانی حفظ خواهد شد.

در هوای بسیار سرد برای ایجاد دمای مناسب سالن باید از وسایل گرمایشی مناسب استفاده کرد. این امر علاوه بر گرم کردن سالن سبب کم شدن رطوبت نیز می شود. در هوای گرم با استفاده از مواد عایق و پنجره و وسایل برقی مانند کولر و یا پاشیدن آب بر روی سقف، هوای داخل سالن را تا اندازه ای می توان خنک کرد. دستیابی به درجه حرارت مطلوب برای طیور در همه سنین و اوقات از اهداف یک پرورش موفقیتآمیز به شمار می رود.

بنابراین، درجه حرارت سالن ها باید روزانه چند بار کنترل شوند تا همواره متناسب با سن و وضعیت طیور باشد. برای کنترل بهتر و ثبت میزان بالاترین و پایین ترین دمای سالن ها از دماسنج ماکزیمم و مینیمم استفاده می شود. درجه حرارت مناسب سالن برای جوجه یک روزه بین 32 – 35 درجه است که پس از آن هر هفته 2-3 درجه کاهش می یابد، تا در سن 5 هفتگی به 20-22 درجه برسد. در مرغ های تخم‌گذار نیز دمای مناسب بین 17-20 درجه است.

نوسانات نامطلوب درجه حرارت در همه سنین پیامدهایی به همراه دارد ا ما حساسیت طیور در روزهای اول زندگی به تنش سرما و در سنین بالاتر به تنش گرمایی بیشتر است. در پرورش با شرایط بستر اگر دمای سالن کمتر از حد مطلوب باشد، توزیع یکنواخت جوجه ها در سالن به هم می خورد. آنها تمایل دارند تا به یکدیگر و به منبع تولید گرما نزدیکتر شوند. به علت تمایل آنها برای گرم شدن، جوجه ها به زیر یکدیگر می روند که این امر باعث می شود تعدادی از آنها دچار خفگی شوند. تجمع غیرطبیعی و خوابیدن جوجه ها در سینی های دان خوری نیز از عواقب نقصان درجه حرارت سالن است.

در طیور تخم‌گذار به دلیل وجود محدودیت غذایی در زمان پایین بودن حرارت سالن، قسمتی از انرژی غذا صرف گرم شدن بدن پرنده می شود و تولید تخم‌ مرغ کاهش می یابد. به طورکلی، کاهش دمای سالن موجب احساس سرما و جمع شدن در کنار یکدیگر، افزایش مصرف دان به دلیل نیاز به انرژی بیشتر، افزایش احتمال بروز بیماری های تنفسی و نیز بالا رفتن ضریب تبدیل غذایی می شود. افزایش دمای سالن باعث افزایش مصرف آب، حرارت بدن، تنش و در مواردی باعث بروز گرمازدگی، افزایش احتمال بروز کانیبالیسم و مدفوع آبکی می شود.

همچنین، کاهش حرکات طبیعی مرغ ها، کاهش تولید تخم‌مرغ و کیفیت تخم‌مرغ، کاهش کیفیت پوسته تخم‌مرغ، کاهش مصرف غذا و وزن بدن از عوارض بالا بودن دمای سالن است. توصیه شده است منبع تأمین حرارت در یک اتاقک و خارج از سالن باشد تا هوای گرم و سالم توسط کانال های مناسب به داخل سالن وارد و در تمام طول سالن هوای گرم به طور یکنواخت توزیع شود.  سیستم خنک کننده نیز برحسب شرایط جغرافیایی باید به نحوی باشد که در گرم ترین فصل سال، دمای هوای داخل سالن را به اندازه مناسب کاهش دهد، به شکلی که از تنفس دهانی جوجه ها جلوگیری به عمل آید.

ایجاد فضای مناسب از نظر وضعیت آب و هوایی در محیط سالن ها به مدیریت تهویه برای تنظیم عوامل مختلف مؤثر نیاز دارد. مدیریت تهویه در واقع یافتن بهترین فضا در داخل سالن مرغداری با در نظر گرفتن عوامل زیر است:

1. شرایط غالب آب و هوایی در خارج از سالن مرغداری
2. خصوصیات و ویژگی های گله موجود در سالن (سن، تراکم، گونه)
3. هزینه های انرژی (تهویه و گرم سازی)
4. وضعیت سازه و امکانات و تجهیزات موجود در آن.

در پرورش صنعتی و متراکم طیور عوامل دما، رطوبت، سرعت و چرخش هوا باید با هم در نظر گرفته و محاسبه شوند تا اثرات یکدیگر را دچار نوسان نکنند. میزان گاز موجود، میزان غبار و بار میکروبی موجود در هوا به ندرت به تنهایی عمل می کنند و در واقع، ترکیب منفی تعدادی از آنهاست که عدم تعادل ایجاد می کند. شناسایی ضررهایی که به وسیله ایجاد عدم تعادل در عوامل جوی بر گله وارد می شود و معرفی راه های کنترل آنها به موفقیت مدیریت تهویه منجر خواهد شد. برخی از راه های کنترل عدم تعادل شرایط آب و هوا در سالن که اهمیت زیادی دارند، شامل موارد زیر هستند:

• برای جلوگیری از آسیب ناشی از سرما به جوجه های یک روزه، سالن مرغداری باید 48 ساعت پیش از ورود جوجه های جدید گرم شود.
• از بروز هرگونه تغییرات حرارتی بیش از 5 درجه سانتی‌گراد در طول یک دوره 24 ساعته جلوگیری شود و از گرم شدن بیش از اندازه سالن ها در انتهای دوره جدا پرهیز شود.
• برای جلوگیری از بروز گرد و غبار، چسبندگی بستر را با افزایش رطوبت سالن بیشتر کند (پاشیدن مواد ضد عفونی کننده مجاز بر روی بستر نیز توصیه شده است).
• برای کنترل گاز آمونیاک باید تهویه سالن ها را بیشتر و دما و رطوبت را کمتر کرد.

 رطوبت:

پرندگان نیز مانند تمام موجودات دیگر به مقداری رطوبت نیاز دارند زیرا سوخت و ساز در آنها بسیار سریع است. ازاین رو، اگر هوای مرغداری بیش از اندازه خشک باشد، پرندگان فورا در مقابل این امر حساسیت نشان می دهند چون تبخیر آب از طریق ریه ها در پرنده زیاد است، به خاطر همین، اگر سالن به خوبی تهویه نشود مقدار رطوبت فضای سالن افزایش می یابد و این امر از نظر اشاعه برخی بیماری ها مهم است زیرا بعضی از عوامل بیماری زا در رطوبت بالا می توانند رشد کنند و خاصیت بیماری زایی خود را نگه دارند.

به خصوص این امر در مورد انگل‌های روده ای (به ویژه ایمریاها) به خوبی صادق است. ازاین رو، سالن های مرطوب منبع همیشگی و دائمی این گونه بیماری ها هستند. کف و دیوارهای عایق و نیز تهویه خوب و صحیح سبب کم شدن میزان رطوبت و درنتیجه بهبود شرایط بهداشتی سالن می شود.