اصول امنیت زیستی در پرورش طیور صنعتی (قسمت اول)

آموزش پرسنل نکته اساسی، آموزش صحیح برنامه های امنیت زیستی به افراد مرتبط با صنعت طیور است. مدیریت مزرعه باید تلاش کند تا اطلاعات و نکات مدیریتی کاربردی را به زبان ساده و قابل فهم به تمام پرسنل مزرعه در رده های مختلف انتقال دهد. پرسنل مرغداری همیشه باید از میان افراد خبره و کارآمد انتخاب شوند. تفاوت دو مزرعه کاملا مشابه (شرایط محیطی، تغذیه، برنامه های واکسیناسیون و …) اما تحت مدیریت جداگانه و متفاوت عجیب نخواهد بود، به طوریکه یک مزرعه همیشه درگیر انواع بیماری ها بوده ولی مزرعه دیگر به علت داشتن پرسنل آموزش دیده یک واحد مطلوب و سودآور باشد.

لزوم آموزش صحیح و اطلاع از آخرین اطلاعات قابل دسترس در زمینه پرورش و بیماری های طیور ضروری است. بعد از تفهیم رئوس برنامه های امنیت زیستی باید به طور منظم و مداوم به آموزش تمام افراد مجموعه اقدام کرد. همچنین، با تهیه جزوات آموزشی قابل درک برای تمام رده های پرسنلی مزرعه امکان مرور مرتب مطالب در طول سال فراهم شود. آموزش افراد در مورد رعایت بهداشت شخصی نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، باید تمام کارکنان مزرعه ملزم باشند تا در صورت ابتلا به بیماریهای گوارشی هرچه سریعتر موضوع را به سرپرست قسمت گزارش نمایند.

سرپرست قسمت نیز باید امکان انجام معاینات و درمان را فراهم آورد (تا پایان دوره درمان شخص بیمار، نباید به شخص مبتلا اجازه فعالیت در قسمت مربوطه داده شود.) توصیه می شود که تمام کارکنان به طور دوره ای حداقل از نظر سالمونلا آزمایش شوند. ویژگی های مکان مرغداری تهیه جایگاه مناسب یکی از مسائل بسیار مهم در پرورش طیور صنعتی است. زیرا قسمت اعظم سرمایه‌گذاری اولیه مدیران مزارع صرف تهیه آن می شود و درصورتی که جایگاه به خوبی و از روی اصول صحیح تهیه شود بازدهی به شکل قابل ملاحظه ای افزایش می یابد.

عواملی که به طور اساسی در مورد جایگاه باید در نظر گرفت، عبارت است از:

1. انتخاب محل مزرعه اولین قدم برای اجرای امنیت زیستی انتخاب مکان مناسب برای احداث سالن ها و ساختمان های مرغداری است. نکاتی که دراین‌باره اهمیت دارند، عبارتند از:
   • ارتباط با جایگاه ها و ساختمان های دیگر

ساختمان های مرغداری به هیچ وجه نباید به خانه های مسکونی نزدیک باشد، زیرا این امر کاملا غیراستاندارد و غیربهداشتی است، چون علاوه بر مشکل سروصدا، بوی نامطبوع مرغداری، احتمال انتقال آلودگی از خانه به مرغداری و بالعکس وجود دارد.

• ارتباط با شهر

اگر مرغداری به شهر نزدیک باشد، حمل‌ونقل و عرضه تولیدات به بازارهای شهر راحتتر و ارزانتر تمام میشود. بهویژه از نظر ارسال تخم‌مرغ تولیدی این امر بسیار مهم است زیرا حمل تخم‌مرغ از فواصل دور اغلب سبب شکستگی و ترک خوردگی می شود ولی احتمال انتقال آلودگی را نیز بیشتر می کند. بنابراین، توصیه می شود مراکز تولید تخم‌مرغ نطفه دار (گله های اجداد، مادر) و نیز تخم‌مرغ خوراکی (گله های تخم‌گذار تجاری) و نیز مزارع پرورش نیمچه گوشتی به فواصل مناسب از شهرها احداث شوند (رجوع به کتاب نظام دامپروری)

• ارتباط با راه ها و جاده ها

ساختمان های محل پرورش و نیز مراکز جوجه کشی نباید در کنار جاده های شلوغ و پررفت و آمد باشد زیرا سروصدا و لرزش ناشی از عبور وسایط نقلیه سبب ترس و وحشت طیور و همچنین انتقال گردوغبار شده که ممکن است باعث ایجاد بیماری های تنفسی در آنها شود. نکته مهم: اگر جاده های ا صلی منطقه محل رفت و آمد ماشین های حاوی طیور زنده و یا غذای طیور است در صورت امکان ساختمان مرغداری ها دورتر از جاده ها ساخته شوند. البته باید توجه داشت که درعین حال این مزارع نباید آن‌چنان از جاده ها فاصله داشته باشند که ارسال تولیدات به بازار و تهیه مواد و تجهیزات مورد نیاز به سختی انجام شود

• ارتباط با مراکز صنعتی، تولیدی و تحقیقاتی

مسئله پاکی هوا از نظر انتخاب محل بسیار مهم است، چون پرندگان نسبت به هوای کثیف و آلوده به شدت حساس هستند. ازاین رو، توصیه می شود که محل ساخت وساز مزارع از کارخانجات آلاینده دور باشد. کارخانجات آلاینده شامل تمام بخش های صنعتی است که دود، گردوغبار و ذرات معلق در هوا تولید می کنند. همچنین، لازم است محل مزرعه از مراکز درمانی دامپزشکی، بخش های تحقیقاتی دامی و کارخانجات تولیدکننده واکسن فاصله داشته باشد.

• ارتباط با سایر محل های پرورش طیور

به نظر می رسد که هرچه طیور مجزاتر از مزارع مجاور خود باشند، احتمال وقوع همه‌گیری کمتر خواهد بود. لازم است که وضعیت بیماری های شایع عفونی و واگیر در منطقه در تعیین فواصل مناسب بین مرغداری ها مورد توجه قرار گیرد. لذا، ضروری است ساختمان هر واحد نگهداری و پرورش طیور تا حد امکان دورتر از سایر مرغداری ها باشد تا از انتشار عوامل بیماری زا جلوگیری شود به خصوص هیچوقت نباید انواع مختلف پرنده مانند مرغ، بوقلمون، اردک، غاز، بلدرچین، شترمرغ، قرقاول و کبک را در مکان های نزدیک به هم نگهداری کرد، زیرا واضح است که پرورش گونه های مختلف پرندگان در یک مکان و یا نزدیک به هم مغایر با اصول امنیت زیستی است.

لازم به ذکر است که احداث هرگونه ساختمان مرتبط با طیور در حاشیه مناطق حفاظت شده، باغ وحش ها و مراکز عرضه دام ممنوع است. به طورکلی محل تمام واحدهای پرورش طیور خصوصا گله های اجداد و مادر به منظور دستیابی به حداکثر بازدهی باید به نحوی انتخاب شود که از سایر مزارع پرورش طیور، دامداری ها، کشتارگاه ها، میادین عرضه و فروش دام و طیور، انبارها و سیلوهای مواد غذایی انسانی و دامی، مناطق مسکونی شهری و روستایی، حریم رودخانه ها، جاده ها )به خصوص معابر عبور ماشین های حاوی غذای طیور و طیور زنده (خطوط راه آهن و فرودگاه ها فاصله مناسبی داشته باشند. این مطلب نه فقط در مورد مزارع پرورشی، بلکه در مورد مراکز جوجه کشی، کارخانجات تولیدکننده دان، کشتارگاه های طیور، مراکز تبدیل ضایعات و تمام مراکز وابسته به صنعت طیور نیز صدق می کند.

شکی نیست که اولین قدم برای اجرای یک برنامه امنیت زیستی جامع، انتخاب مکان مناسب است که می توان بهترین و مجهزترین مزرعه را بنا کرد. اما اگر مکان انتخاب شده برای احداث این مجموعه مناسب نباشد در صورت وقوع یک همه‌گیری خسارات فراوانی متوجه این واحد خواهد شد. به نظر می رسد که هرچه مزرعه مجزاتر از مناطق مجاور خود باشد، احتمال وقوع همه‌گیری کمتر خواهد بود. هرچه رفت و آمد (اعم از افراد و وسایط نقلیه) به مزرعه یا به مناطق مجاور کمتر باشد، کنترل امور آسان تر است (رجوع به کتاب نظام دامپروری).

2. جایگاه مزرعه در مقابل عوارض طبیعی، وضعیت جغرافیایی و آب و هوایی:

از احداث مرغداری در نزدیک رودخانه ها، آبگیرها، دریاچه ها (به ویژه اگر محل تجمع پرندگان وحشی باشد) و در حاشیه جنگل‌ها و مراتع مخصوص چرای دام ها خودداری شود. احداث هرگونه ساختمان مرتبط با طیور در اطراف تالاب ها، بالا دست سدها و کانال های انتقال آب ممنوع است. باید جهت ساختمان از نظر پیش‌بینی نور و جریان هوا و جهت باد و طوفان های محلی و موسومی در نظر گرفته شود. به طورکلی باید جهتی را انتخاب کرد که دارای حداکثر اشعه آفتاب به خصوص در زمستان باشد. ازاین رو، بهترین جهت برای محل مزرعه جهت جنوبی یا شرقی است.

ساختار فیزیکی و شیمیایی خاک و دانه‌بندی آن و نیز موقعیت زمین در مرغداری باید مورد توجه کامل قرار گیرد. احداث ساختمان در محل مسطح و یا شیب دار بهتر از نقاط کاملا مرتفع یا پست است زیرا در نقاط شیب دار عمل زه کشی و خشک نگه داشتن زمین بهتر از نقاط پست صورت می‌گیرد. محل‌های مرتفع اغلب در معرض جهت جریانات هوا و بادهای شدید موسومی بوده ازاین رو، در تابستان و زمستان سرد خواهند بود و عمل تهویه در این مکان ها مشکل است.

برای احداث ساختمان ها باید زمین های مستحکم و خشک را انتخاب کرد. این زمین ها اگر ماسه ای یا رسی باشد، بهتر است زمین های ماسه ای یا رسی به خوبی رطوبت را جذب می کنند و به آسانی خشک و زه کشی می شوند و برعکس در زمین های مرطوب و زمین های سیلیسی و آهکی نمی توان به خوبی عمل زه کشی را انجام داد. احداث ساختمان های مرتبط با طیور بر روی محل‌های باتلاقی و مردابی خشکانده شده و یا زمین های کشاورزی و نیز دارای خاک آهکی مجاز نیست.

3. مزرعه و وضعیت پوشش گیاهی به تصفیه هوا و همچنین درختکاری در محوطه مرغداری باید اهمیت داد. پوشش مناسب گیاهی از جمله کاشت درخت مناسب باعث جلوگیری از وزش مستقیم باد شدید شده و به این طریق به گرم و مناسب شدن هوای سالن در زمستان کمک می کند و یا با ایجاد سایه در تابستان تا اندازه ای هوا را خنک می کند. توصیه شده است دور تا دور مرغداری چند ردیف درختکاری شود، منوط به اینکه فاصله 12 متری حصار از محوطه بیرونی قابل شستشوی سالن رعایت شده باشد.